Akademisk American Psycho
Universitetslektor i sosiologi Lars Ove Seljestad debuterer som skjønlitterær forfattar med den rå og brutale romanen ”Blind”.
– ”Blind” kan tolkast ei åtvaring mot å velje ei akademisk karriere, seier Seljestad.
Men dette er sjølvsagt ei ekstremforteljing, understrekar Seljestad. Romanen handlar om ei klassereise som går til helvete med sex og smelteverk, vald og sosiologi som nokre nøkkelord.
Boka er skriven til skrekk og advarsel og er meint som eit oppgjer med rådande ideologiar i samfunnet. Den litterære debutanten meiner vi har har gått for langt i dyrkinga av enkeltindividet og åtvarar blant anna mot høgare utdanning for ein kvar pris.
– Boka gjer seg til talsmann for det sosiale fellesskapet, seier Seljestad.
I skammens mørke hol
“Blind” handlar om Geir Kinsarvik som veks opp i Oddas gamle industristrøk, med far på Smelteverket og mor som vasker brakkene. Stikk i strid med farens råd satser han på høgare utdanning. Drivkrafta er tanker om hevn mot overgrep som vart gjort mot han i barndommen. Etter overgrepet vel han einsemda og lever etter mottoet ”if you cant join them, beat them”.
Han er blitt ”ein blind moldvarp i skammens mørke hol”, som det heiter i boka.
Boka er sett opp med to motpolar, eller med sosiologiske termar: idealtypar.
– Hovedkarakteren Geir Kinsarvik er talsmann for det moderne samfunnet der ein er sin eigen lykkes smed og er frisett frå sosialt og kulturelt fellesskap. Faren til Geir, Nils, står for den trasjonelle arbeiderkulturen. Han er talsmann for verdiar som likskap og at ingen skal stikke seg fram. Han seier ”Det å sjå seg sjølv i den andre er det store og det viktige”, fortel Seljestad.
– I moderniteten har vi mist noko av det kollektive fundamentet som gjer at individet har noko å realisere seg opp i mot. Eg meiner akademia er eit godt døme på det. Hovudpersonen Geir Kinsarvik reiser frå alt – og han reiser aleine, seier Seljestad og siterer Olav H. Hauge sitt dikt ”einsemda er søt nok den så lenge vegen er open mot dei hine”. Kanskje byrjar vi å nærme oss det punktet der vegen ikkje lenger er open mot dei hine og det ikkje fins noko nytt, reelt felleskap, heller, funderer han.
Akademia fremjar ekstrem individualisme
Lars Ove Seljestad kjem frå Odda. Han tok høgare utdanning som den første i sin familie. Han reiste til Bergen og vart akademikar, avbrote av periodar der han har hatt ulike jobbar innanfor kulturlivet i Odda. No held han på med doktorgraden i sosiologi ved UiB der han skriv om arbeiderklasseungdom som vel yrkesfag.
– Eg trur eg kan gje eit like stort om ikkje større bidrag til sosiologien som forfattar enn som fagperson, seier Seljestad. Han ville skrive om ein person som kjem langt vekk frå menneska. I romanen ”Blind” skjer det med hovudpersonen i det han blir meir og meir oppslukt av akademia.
– På universitetet snakkar vi så fint om felleskap og miljø, men sanninga er at du berre blir bedømt for di individuelle karriere. Det som tel er produkt, artiklar og siteringar. Dette fremjer ein form for ekstrem individualisme, seier Seljestad, som meiner vi treng kollektive og andelege motkrefter. Når du forlet det du kom frå og kjem inn i akademia fins det ikkje noko tilsvarande kollektivt.
Seljestad innrømmer hovedpersonen har visse likhetstrekk med han sjølv, men at Geir Kinsarvik har vore utsett for overgrep som gjer han full av hat.
– Trur du at boka hadde blitt annleis om du ikkje hadde studert sosiologi?
– Ja, utan tvil, og eg har nok pådytta den stakkars faren til Geir Kinsarvik ein del sosiologisk kunnskap som han vel neppe har.
Utdanning drenerer arbeiderklassen
Ifølgje forfattaren er utdanning på mange måtar reint lureri – og det drenerar arbeiderklassa for talent. Mange blir veldig framandgjorde i høve til det dei kom frå.
– Dersom du kjem frå ein liten stad og vel å studere fag som litteraturvitskap eller filosofi, det sosiologen Peter Allheit har kalla idealistiske val, ender du opp med ingenting å snakke med dei heime om.
Lars Ove Seljestad skreiv hovudoppgåve om moderne, urban ungdom i Århus. Dei såkalla kaospilotane.
– Eg såg eit mønster i kven det var som lukkast i dette miljøet. Det var dei ressurssterke som var berarar av middelklassekodene. Mange kom ingen veg – og mislukkast på si klassereise, seier Seljestad.
Etter hovudfag fortsette han å studere ungdom. Dette var ein heilt annan type ungdom, arbeiderklasseungdom frå distrikta som det viste seg hadde mykje sterkare forankring i det kollektive.
– Eg trudde ungdom var frisett, at dei flaut omkring i verda i ein slags individualistisk diskurs. Når det gjeld desse arbeiderklasseungdommane som vel yrkesfag fann eg at vala deira er prega av familietradisjonar og at dei tenker overraskande likt det foreldre deira gjorde. Det paradoksale var at slik var det også med kaospilotane. Dei vart sine foreldre med reproduksjon av urbant middelklassemiljø.
– Då eg byrja å studere desse arbeidarklasseungdommane sette det igong ein sjølvrefleksiv prosess hjå meg. Eg spurde meg sjølv. Kven er Lars Ove Seljestad. Eg såg at eg både er arbeidargut og akademikar. På mange vis vil eg seie at vi som kjem frå bygdr og småstader og tek fatt på ei klassereise er tokulturelle. Dette gjev større kreativitet, men det er óg smertefullt å leve i dette spennet.
Kreolen Seljestad
Ein del av det tokulturelle dilemmaet er språket.
– Eg har vore forbanna på nynorsken. På det litt traurige og gammaldagse. Men eg ville vise at ein kan skrive spennande på den målforma og eg tenkte: Eg skal faen meg skrive American Psycho på nynorsk, fortel Seljestad. Nynorsken i ”Blind” er frynsete i kantane, men det er likevel nynorsk.
- Eg likar det kreolske og vil gjerne vere ein bastard. Eg trur også at eg har ein ganske urein skrivestil. Eg likar å samanlikne den med dei store elevene i Tyskland, som til dømes elva Weser, den er på veg mot havet, men undervegs flyt den fram og tilbake på grunn av tidevatnet. Slik er også boka mi lagt opp, med bølgande tilbakeblikk, seier Seljestad. Som altså allereie er i ferd med å få gjennombrudd med sin antiakademiske roman.