På midten av 80-talet vart to gutebarn født i Utah i USA. Berre eitt år gamle døde begge gutane, utan at nokon klarte å fastslå årsaka. Då søstrene til dei to gutane nyleg fekk gutebarn, vart familien utsett for nok ein tragedie. Fleire av gutebarna døde på same måte og med same kjenneteikn som dei avdøde onklane sine.
No har forskarar ved Molekylærbiologisk institutt (UiB) og Kirurgisk klinikk (HUS) i samarbeid med amerikanske forskargrupper funne genfeilen som ligg bak det dødelege syndromet. Forskingsresultata vart publiserte i ”American Journal of Human Genetics” i går ettermiddag.
Ukjent sjukdomsbilete
Då gutebarna døde, hadde dei ein aldrande utsjånad, var underutvikla, hadde avvik i andlet og hovud, sjukeleg slapp muskulatur og uregelmessig hjarterytme. Sjukdomsbiletet til gutebarna passa ikkje med nokon kjente sjukdomar, og historia til den amerikanske familien som har mista så mange gutebarn inspirerte forskarane til å undersøkje genetikken til familiemedlemmane nærare.
– Alt tyda på at dette måtte vere ein sjeldan arveleg sjukdom som ikkje hadde blitt skildra tidlegare. Dessutan var det sannsynleg at den følgte X-kromosomet, sidan berre gutebarn døydde, seier Thomas Arnesen, forskar ved Molekylærbiologisk institutt. .
Forskarane ved University of Utah og Children’s Hospital of Philadelphia under leiing av Gholson Lyon sette i gang med å kartleggje genmaterialet til familiemedlemmane.
Jentene er friske med genfeil
Gjennom undersøkjingane fann forskarane ein genvariant som ikkje har blitt funne i normalbefolkninga tidlegare. Denne genvarianten gjev ein defekt, der proteinet Naa10 ikkje fungerer som det skal. Proteinet styrer den livsviktige prosessen N-terminal acetylering. Denne er ikkje skrudd på i tilstrekkeleg grad, og dermed får personane det dødelege syndromet.
– Både jenter og gutar kan få genfeilen, men jentene held seg friske fordi dei har ein ekstra kopi av genet som kompenserer for det defekte. Gutane manglar derimot denne kopien sidan dei berre har eit X-kromosom og har 50 prosent sjanse for å vere fødte med den sjeldne sjukdomen dersom mor er berar, seier Arnesen.
Artikkelen held fram under biletet.
(Illustrasjonsfoto: colourbox.com)
Meir effektiv screening
Dersom ikkje forskarane finn ein kur, vil historia gjenta seg om tjue år når dei sistfødte jentene i den råka familien har blitt vaksne og byrjar å få barn. Om ein slik kur blir funnen er usikkert, men forskarane jobbar no vidare med å finne eit molekyl som kan reparere og dermed redde aktiviteten i proteinet slik at dei livsviktige prosessane blir skrudde på.
Det samarbeidspartnerane i USA allereie har utvikla gjennom forskingsprosjektet, er ein databasert metode som gjer det lettare å kartlegge og avdekke genfeil hjå personar. Screeningverktøyet VAAST (Variant Annotation, Analysis and Research Tool) kan identifisere genfeil raskare og med DNA frå færre personar enn tidlegare.
– Dette gjer det lettare å screene familiar der ein har mistanke om ein genfeil. Men med ei slik kartlegging er det også slik at somme vil få hyggjelege beskjedar, medan andre får ein trist bodskap, seier Arnesen.
Då studien nyleg var klar, dukka det opp tilsvarande forteljingar om sjuke gutebarn i ein familie i San Diego i California. Desse gutane hadde døydd på same måte, og då ei anna forskargruppe undersøkte sjukdomshistoria til familien, fant dei ved hjelp av ei anna tilnærming den same genvarianten av Naa10 hjå desse gutane.
– Denne studien styrkar resultata ytterlegare. Det er første gong nokon har klart å kople ein genetisk feil som verkar inn på denne prosessen i cellene til sjukdomsutvikling, seier Arnesen.