Fleirspråklege øver opp evna til å ignorera irrelevant informasjon tidlegare enn eittspråklege. Fleirspråklege demonstrerer òg ei unik konsentrasjonsevne og kan løysa komplekse problem på kort tid. Å vera fleirspråkleg aukar kreativiteten og det metaspråklege medvitet. Og når ein vert gamal, kan det å vera tospråkleg gjera at ein har ein større kognitiv reserve, slik at ein taklar alderdomen betre. Fleirspråklege misser til dømes færre funksjonar ved demens enn eittspråklege. På den andre sida er det nokre ting fleirspråklege scorar dårlegare på, som til dømes vokabular i einskildspråka.
Dette er forskingsresultat som vert sett inn i ein ny kontekst i den ferske boka «Rom for språk», med undertittelen «nye innsikter i språkleg mangfald», som vert lansert i dag. Redaktørar er Endre Brunstad, Ann-Kristin Helland Gujord og Edit Bugge, alle tilsett ved Institutt for lingvistiske, litterære og estetiske studium ved Det humanistiske fakultetet.
Tospråklege i skrift?
– Me arrangerte konferansen «Rom for språk» i 2013. Der hadde me inviterte føredragshaldarar, og eit utval av dei er no med i boka. Dei fekk eit skriveoppdrag, basert på det dei sa under konferansen, seier Brunstad, som er professor i nordisk fagdidaktikk og språk.
Sentralt i boka er omgrepa fleirspråkleg og tospråkleg. Når ein faktisk er to- eller fleirspråkleg eller ikkje, er ikkje forskarane heilt samde om. Men ein har gått vekk frå tanken om at ein må meistra to eller fleire språk like godt.
– Spørsmålet er når ein brukar andrespråket nok og godt nok, seier Brunstad.
Å vera tospråkleg er ofte knytt til munnleg språk. Men nokre forskarar meiner òg at ein kan overføra tospråklegheit til skriftspråk, og at ein òg kan sjå nokre av dei same positive effektane ved bruk av nynorsk og bokmål som ein gjer i andre fleirspråklege kontekstar.
– Men dersom ein snakkar om nynorsk og bokmål på denne måten, må ein vera klar over at dei er ulike på ein annan måte enn til dømes norsk og tysk, seier Brunstad.
Artiklane i boka er dei første som granskar empirisk skriftleg tospråklegheit og kognitive fordelar i ein norsk kontekst.
– Ein lærer språk betre når ein kan fleire språk. Når ein snakkar om skriftleg tospråklegheit, er nynorskbrukarar i større grad tospråklege. Det handlar om at dei er mindretalsbrukarar og må læra seg majoritetsspråket. På same måte veit ein at det er lettare for portugisarar å læra spansk enn omvendt, seier Brunstad.
Nordisk fagbok
Dei kognitive prosessane kan òg vera ein del av rommet boktittelen viser til. Brunstad seier at dei tre redaktørane har valt ein tittel som opnar for ei vid tolking, og som kan gi ein refleksjon rundt sjølve språkomgrepet.
– Rom for språk kan vera fysiske rom, til dømes eit klasserom. Det kan vera språk i ulike aldrar, kjønn, nasjonar og sosiale institusjonar, men det kan òg vera dei mentale romma i hjernen, seier Brunstad.
Eit anna sentralt omgrep i boka er «språkleg mangfald». Brunstad understrekar at det ikkje berre handlar om forholdet mellom nynorsk og bokmål, men om eit samfunn der innvandrarar tek med seg sine eigne språk, og det handlar òg om mindretalsspråka samisk og kvensk. Boka byggjer på tre premiss:
- Språkleg mangfald er eit gode
- Språkleg mangfald er ein realitet – både globalt, nasjonalt og lokalt
- Språkleg mangfald er eit samansett fenomen, og inneber både fordelar og ulemper
«Det som denne boka vil ta føre seg, er kva som skal til for at språkleg mangfald skal slå positivt ut. Vi ønskjer å få fram auka kunnskap om korleis språkleg mangfald kan verta eit gode for både einskildindividet og for samfunnet», heiter det i innleiinga.
– Så kan du sjølvsagt spørja om kvifor me ikkje gir ut denne boka på engelsk. Engelsk nyttar ein stort sett kvar dag, og mange av forskarane er meir vande med å skriva det. Me har til og med omsett ein artikkel til norsk. Men me er nokre som trur at dei nordiske språka kan brukast til vitskap – sjølv om resultatet kan verta at artiklane får færre lesarar, seier Brunstad.
