– Kjenner meg som ei rockestjerne
Årets Abelprisvinnar har mellom anna vore skulda for å stå bak satsinga på reknevitskap. Torsdag var han på matematikkfest på Festplassen, og heldt gjesteforelesing ved UiB.
Det har vore ei hektisk veke for Abelprisvinnar Peter D. Lax, professor ved Courant Institute of Mathematical Sciences. Etter tre dagar i Oslo der høgdepunktet var å ta imot prisen frå kronprins Haakon, kom han torsdag til Bergen. Der venta fleire hundre skuleborn som var samla til matematikkfest på Festplassen, og etter lunsj heldt prisvinnaren gjesteforelesing på Realfagbygget for alle interesserte.
Smålåten prisvinnar
Men aller først fekk publikum ei ”oppvarmingsforelesing” av professor Petter Bjørstad, som er forskingsdirektør ved Avdeling for reknevitskap, og har jobba i lag med prisvinnaren ved Courant Institute.
– På alle felt finst det kjemper som ser lenger enn andre, til beste for heile samfunnet. Abelprisen skal identifisere desse kjempene innan matematikken, sa han.
– Mange takk for invitasjonen, og for dei overdrivne orda om min medverknad til matematikken, sa den smålåtne prisvinnaren då han inntok talarstolen.
– Eg er redd det er ei verd av skilnad på det teoretiske rammeverket og all den modige, nyskapande forskinga som no blir utført innanfor reknevitskapen.
Reknevitskap og datamaskiner
Lax via foredraget sitt til sin mentor, John von Neumann, som døydde i 1957, og som Lax omtala som den eigentlege grunnleggjaren av reknevitskapen. Von Neumann er mellom anna mannen bak prinsippet om utnytting av lagringsstrukturar som dei fleste moderne datamaskiner byggjer på.
– Dersom von Neumann han vakna opp att i dag, kva ville han finne mest overraskande? Den mangedobla krafta, låge prisen og store utbreiinga til dei moderne datamaskinene? Det faktum at vi enno ikkje er i stand til å rekne ut vêret? Sovjetunionens kollaps? Eller at vi framleis ikkje har øydelagt jorda, funderte Lax.
Må finne smarte metodar
Tidleg på 80-talet leia Lax arbeidet med ein rapport som konkluderte med at utrekningar i stor skala var vitalt for naturvitskap og teknologi i framtida. Rapporten sette fart i satsinga på superdatamaskiner og reknesentra, først i USA, og sidan i resten av verda. Lax har sjølv medverka til å utvikle mykje av det teoretiske rammeverket for moderne numerisk analyse.
– I starten var mange redde for at slike store utrekningar ville vere meiningslause, at det ville hope seg opp feil som ville gjere resultata uråd å bruke. Ein treng eit sterkt matematisk grunnlag for numeriske løysingar, slik at vi får utrekningar vi kan ha tillit til, sa Petter Bjørstad i si innleiing om reknevitskapen.
Lax sjølv var samd i dette då han snakka med På Høyden etter forelesinga.
– Alle veit at vi no kan gjere enorme utrekningar på brøkdelar av eit sekund, men få tenkjer over at det berre delvis skuldast den store auken i datakraft. Resten kjem av at vi har fått betre metodar for utrekningar. Ta ein vanleg operasjon som multiplikasjon: Dersom du skal multiplisere to tal med mange siffer, blir det svært mange operasjonar. Først skal du multiplisere siffer for siffer, og så addere til slutt. Heldigvis har matematikarane oppdaga at det er mogleg å finne smarte snarvegar slik at denne typen operasjonar kan gjerast fortare. Å finne nye metodar er eit svært viktig område av matematikken, fortalde han.
Han sette stor pris på tildelinga, og på programmet som var lagt opp for besøket. Trass i regnet var møtet med skuleborna på festplassen ei stor oppleving, hevda han:
– I felt like a rock star!