Fredag 12. desember opna to nye laboratorium, vegg i vegg, ved Felles forskingssenter i Sentralblokka på Haukeland sjukehus. Begge driv forsking under FUGE-paraplyen.
Det eine er ein mikromatriselab i samband med Norsk mikromatriskonsortium (NMC), som er ei av dei nasjonale teknologiplattformene til FUGE-prosjektet. Det andre er eit hemato-onkologisk laboratorium som arbeider med proteomikk i samband med blodkreft. Proteomikk er studie av alle protein som blir produserte i ei celle eller ein organisme.
Felles Forskingssenter er eit samarbeid mellom UiB og Haukeland Universitetssykehus, og kan feire 20-årsjubileum i år. Styrar Jan Olofsson nytta høvet under opningsmarkeringa til å halde ein liten festtale på senteret sine vegner.
– Det er betre å satse på felles utstyr som blir brukt av mange, enn at fleire institutt køyrer parallelle løp. No har vi hatt ei omstrukturering, og dei nye laboratoria vil vere eit nyttig “joint venture” for både Felles Forskingssenter, UiB og Haukeland Universitetssykehus, meinte han.
Pengane til oppgraderinga av Felles Forskingssenter kjem mellom anna frå FUGE-løyvingar og Det medisinske fakultetet ved universitetet, og frå ei testamentarisk gåve frå familien Jan Anker-Nielsen.
Er genane skrudd på?
Professor Vidar M. Steen, som er ein av prosjektleiarane ved NMC, orienterte om bruksområda til det nye mikromatriselaboratoriet.
– Korleis fungere genane og proteina dei kodar for? Korleis oppstår ulike eigenskapar? Arvestoffet er likt i alle celler, så funksjonen til cellene avheng av kva genar som er aktive i dei ulike cellene. Mikromatriseteknologi blir spesielt nytta til å finne ut om genane er skrudd av eller på, forklarte han.
Ved hjelp av mikromatriser kan ein trykke opptil 40.000 genar på eit lite objektglas. Når ein seinare dekkjer glaset med reinsa og merka RNA frå ei vevsprøve, til dømes ein kreftsvulst, vil enkle fargekodar fortelje om genane i prøva er meir eller mindre aktive enn i normaltilstanden.
Ser etter mønster
– Ved å screene desse prøvene, kan vi også til dømes finne ut kva genforandringar virus og bakteriar fører til, eller kva genar eit bestemt medikament skrur på eller av, sa Steen.
Mikromatriseanalyse genererer enorme mengder data, og NMC har mellom anna teke i bruk eit dataverktøy utvikla av Inge Jonassen og medarbeidarar ved Institutt for informatikk for å handsame datamengdene. Verktøyet, kalla J-Express, gjer det enklare å sjå etter mønster eller etter markør-genar i datamengdene.
Blodkreft og celledød
Apoptose, eller programmert celledød, er stikkordet for verksemda til Bjørn Tore Gjertsen, som er FUGE-prosjektleiar ved Institutt for indremedisin og lege ved Medisinsk avdeling, Haukeland universitetssykehus. Apoptose er sentralt i forståinga av kreft, og Gjertsen arbeider med leukemi, som han omtalar som ein god modellsjukdom for å forstå kreft. Han samarbeider med professor Øystein Bruserud og professor Stein Ove Døskeland om bruken av laboratoriet for hemato-onkologi, som har fasilitetar for celleseparasjon, celledyrking og protein-kart.
– Cellegift fungerer via apoptose. Mange cellegifter bind seg spesifikt til bestemte protein. Om du vil gje ein pasient cellegift, vil det vere naturleg å studere målproteina for å sjå om du får ein respons, fortalde han.
– No kan vi ta ei blodprøve og separere ut dei kvite blodcellene, som er vondarta ved leukemi. Så kan vi ved hjelp av spektrometri finne identiteten på proteina. Sjølv om teknikken er i sin første barndom, kan vi etter kvart bruke slike markørar til å seie noko om effekten av cellegift.
Dei to laboratoria er begge velutrusta. Professor Steen voner difor at dei vert nytta i størst mogleg grad i tida framover, til beste for funksjonell genomforsking i Bergensregionen.