Storverk for Marovo-folket
I 20 år har antropolog Edvard Hviding arbeidd med Marovo-folket i det sørvestlege Stillehavet. No er eit omfattande oppslagsverk over folkekunnskap om natur og miljø klart.
– Dette er den vanskelegaste boka eg har skrive, konkluderer, Edvard Hviding.
I løpet av fleire opphald ved Marovo-lagunen på Solomonøyene i Stillehavet frå 1986 og fram til i dag, har professoren i sosialantropologi ved Universitetet i Bergen både lært språket og samla store mengder kunnskap. Denne er no samla på 250 sider fargerikt illustrerte sider, presentert under eit arrangement i UNESCOs hovudkvarter i Paris nyleg.
Lokal kunnskap
UNESCO er utgivar av boka, som går inn i eit større globalt prosjekt for å samle og sikre lokal folkekunnskap ulike stader i verda. Professor i sosialantropologi ved Universitetet i Bergen, Edvard Hviding, har arbeidd med økologiske og kulturelle kunnskapssystem hos Marovo-folket på Solomonøyene sidan det første feltarbeidet der i 1986.
Det var Marovo-folket sjølve, med støtte frå styresmaktene frå Solomon-øyene, som tok initiativet til boka. Etter mange vanskelege år med etniske og valdelege konflikter på Solomonøyene, er det no fred. Hvidings oppslagsverk går inn i oppbygginga av utdanningssystemet. Den viktigaste målgruppa for boka er dermed skulebarn og miljøundervisingstiltak der eldre og lokal innbyggjarar kan spele ei hovudrolle. Snart skal Hviding tilbake til Solomonøyene og vere med å bygge opp eit nettverk av ”barfotantropologar” som skal arbeide vidare med innsamling av lokal kunnskap og viten.
– Leiarane gir uttrykk for at ein ikkje vil gjere den same feilen som har blitt gjort før. Ein vil ikkje ha bøker av vestlege forfattarar om vestlege forhold. På denne måten går boka inn i eit nasjonalt prosjekt, seier Hviding.
Korallrev og regnskog
Kiladi oro vivineidi ria tingitonga pa idere oro pa goana pa Marovo.
Verket har ein lang tittel og er skriven på Marovo-folket sitt eige språk. Parallelt med tekstane på Marovo følgjer også engelske versjonar. På engelsk har boka fått tittelen ”Reef and Rainforest – An environmental Encyclopedia of Marovo Lagoon, Solomon Islands”.
Direkte omsett frå Marovo til norsk lyder tittelen på boka omtrent slik: ”Tinga sine namn og historier i Marovos hav og skog”. Det er altså ikkje eit verk som følgjer standard vitskapeleg sjargong etter vestleg mønster. Klassfiseringane er gjort på Marovo-folket sine premissar og består av namn og historier om meir enn 1200 ”tingitonga todi”, eller ”levande ting” – fisk, planter, skjell, fuglar, topografiske forhold på korallrevet, havet og kysten er skildra. Hviding sine tekstar følgjer lokale talemåtar som har modna gjennom deltakande observasjon over lang tid.
Samstundes er det eit viktig mål for Hviding å relatere den lokale kunnskapen i boka til vestleg vitskap.
– Vel ein å sjå på den lokale kunnskapen som empirisk kunnskap, er den ikkje nødvendigvis i konflikt med eit vestleg vitskapsprosjekt. Det er eit poeng for meg å etablere ein dialog mellom Marovo-folket sin kunnskap og vestleg vitskap, seier han.
Biologisk mangfald
Laguneparadiset er eitt av områda på planeten med størst biologisk – og kulturelt – mangfald og har vore aktuelt for UNESCOs World Heritage List.
– Dette er ein av dei stadene i verda med intakt regnskog frå fjell til hav. Ein skal dessutan leite lenge for å finne eit så sterkt samanfall mellom høg biologisk og kulturell diversitet, fortel Hviding.
Dei vel 500 000 menneska på Solomonøyene talar 85 forskjellige språk. Marovo, som gammalt kyrkjespråk, tilhøyrer eit av dei viktigaste.
Den rike biodiversiteten gjer øyområdet til eit potensielt skattkammer for nye patentar til legemiddelindustrien. Derfor har Marovo-folket delt copyright på innhaldet i boka saman med forfattaren. UNESCO skal distribuere den gratis, og Hviding får ingen royalties.
Reduksjon av det biologiske mangfaldet vert rekna som ein av dei store miljøtruslane i verda i dag. Men Hviding meiner situasjonen i Marovo-lagunen er langt frå kritisk. Malaysiske firma driv tømmerhogging, og japanske båtar fiskar på kysten, men ein svært liten del av lagunen vert råka av dette, meiner han.
– Miljøvernorganisasjonane utnyttar Marovo-folket og skaper eit bilete av dei som ideelle naturvernarar. Det er dei ikkje. Men det er ikkje det same som at dei øydelegg naturen. Dei har ein måte å leve med og i naturen på som skil seg fundamentalt frå vår, seier Hviding.
Antropologisk
Det kan i det heile verke som det er eit langt meir økologisk enn antropologisk prosjekt han har fullført. Men denne motsetnaden vil ikkje Hviding gå med på.
– Det handlar om økologi, men samstundes ligg arbeidet mitt i kjernefeltet for antropologien. Dette er etnografisk dokumentasjon av folkekunnskap, og det er sjølve basisen i det antropologiske prosjektet.